نیشکر
نیشکر (sacchariumofficinarium) گیاهی است از خانواده گندمیان (گرامینه) که دارای هشتاد کروموزوم بوده و در تقسیم بندی فیزیولوزیکی جزء گیاهان C4 به شمار میآید.
نیشکر گیاه خاص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است واز نظر جغرافیایی نیشکر تا عرض 32.5 درجه شمالی وجنوبی قابل کشت میباشد. این گیاه به صورت چند ساله و برای برداشت ساقه حاوی قند آن تولید میشود.
- ساقه
ساقه این گیاه همانند سایر غلات گرهدار و بندبند است و قند در فاصله بین گرهها و در قسمت وسط ساقه تشکیل و ذخیره میشود. طول ساقه در انواع مختلف متفاوت بوده و حدود 5/1 تا 4 متر است که گاهی ارتفاع ساقه به 6 متر میرسد. قطر ساقه نیز در قسمتهای مختلف متفاوت بوده و از 5/1 تا 6 سانتیمتر تغییر کرده و گاهی در واریتههای خیلی ضخیم به 8 سانتیمتر میرسد، ولی بطور متوسط قطر ساقه بین 5/2 تا 5/3 سانتیمتر است. رنگ ساقه در نژادهای مختلف متفاوت بوده و از سبز مایل به زرد تا بنفش مایل به قرمز تغییر میکند. در سطح خارجی ساقه بعضی از ارقام لایهای مومی و سفید رنگ شبیه آردقرار دارد. هر ساقه تقریباً 10میانگره دارد که فاصله هرکدام از 5 تا 25 سانتیمتر تغییر میکند.
فاصله میانگرهها در پای گیاه که نزدیک به سطح خاک میباشند کمتر و به تدریج فواصل زیادتر بوده و در انتها نیز مجدداً کوتاه خواهد شد. هر گره دارای یک برگ و حداقل یک جوانه مولد ساقه و حلقهای از جوانههای مولد ریشه نابجا است. این جوانهها در خواب میباشند اما گرههای نزدیک به خاک (زیر و روی خاک) دارای تعداد زیادی جوانه ساقه هستند بنابراین امکان تولید پنجههای زیادی در هر بوته وجود دارد (5 تا 50 عدد).
ساقه نیشکر مانند دیگر غلات کاملاً توخالی نیست و دارای مغز است که قند در آن ذخیره میگردد. مقدار قند ذخیره شده در ساقه نیشکر در انواع مختلف حدود 14 تا 16 درصد است و گاهی اوقات به 18 درصد نیز میرسد. ذخیره ساکارز بیشتر در قسمتهای مرکزی و پایین ساقه انجام میشود. قسمت فوقانی ساقه از نظر فروکتوز و بخصوص گلوکز و نیز عناصر معدنی غنی میباشد. وجود عناصر معدنی در شربت قند بر کریستاله شدن قند اثر نامطلوب دارد.
- برگ
برگها در نیشکر از محل گرهها خارج شده و مانند تمام گیاهان تیره غلات بطور یک درمیان و متناوب قراردارند. هر برگ شامل دو قسمت دمبرگ و پهنک است. پهنک برگ بزرگ و به طول 150-60 سانتیمتر و هر برگ 10-2 سانتیمتر عرض دارد. به تدریج که گیاه رشد میکند و سن آن زیاد میشود برگهای قسمت پایین که پیرتر میباشند خشک شده و میریزند. در روی هر ساقه معمولاً 10 برگ به وجود میآید. رنگ برگها سبز و گاهی سبز مایل به بنفش است. نیام برگ یا سطح خارجی، سبز و کرکدار و سطح داخلی صاف و سفید و ساقه را پوشانده است. در محل هر گره که نیام و پهنک برگ تلاقی مینمایند زبانک و گوشوارک وجود دارد.
- ریشه نیشکر
ریشه قلمه :
پس از قرار گرفتن قلمه در محیط مساعد و مناسب ابتدا ریشههای بسیار نازک و سطحی که تا اندازهای نیز منشعب میباشند از آن ظاهر میشوند. این ریشهها در موقع ظهور سفید رنگ بوده و عمل آنها جذب آب و مواد غذایی برای گیاه جوان یا قلمه تازه کشت شده میباشد. این ریشهها پس از پیدایش ریشههای ساقه از بین میروند.
ریشه ساقه :
این ریشهها در نیشکر بعد از ریشه های قلمه به وجود میآیند که در ابتدا سفید رنگ بوده و پس از آنکه سن گیاه زیاد شد به تدریج قهوهای رنگ میشوند. این ریشهها خیلی ضخیم و محکمتر از ریشههای قلمه بوده و انشعاب آنها نیز کمتر است. عمل ریشه های ساقه در خاک، جذب آب و نگهداری گیاه است که ضمناً عمل جذب مواد معدنی توسط تارهای کشنده این ریشهها انجام میشود.
در داخل خاک معمولاً سه نوع ریشه ساقه به وجود میآید که عبارتند از :
الف) ریشههای سطحی :
عمل ریشه های سطحی جذب آب و مواد معدنی است و دارای انشعابات زیادی میباشند. طول آنها با در نظر گرفتن رقم بین 50 تا 250 سانتیمتر و گاهی اوقات تا 4 متر میرسد. در عمق چند سانتیمتری خاک گسترش پیدا کرده و نسبت به سطح خاک بطور افقی قرار میگیرند.
ب) ریشههای میانی :
این ریشهها که ریشههای پشتیبان نیز نامیده میشوند در عمق زیادتری نسبت به ریشههای سطحی قرار میگیرند و عمل آنها تثبیت و پابرجا نگهداشتن گیاه میباشد. سرعت رشد آنها بسیار زیاد و سفید رنگ است که در جذب آب و مواد غذایی نیز نقش دارند. طول آنها حدود 50 تا 150 سانتیمتر است و نسبت به سطح خاک نسبتاً مایل قرار دارند.
ج) ریشههای عمیق :
این ریشهها معمولاً به طور عمودی داخل خاک شده و تا عمق 6 متر نفوذ میکند و در مناطق خشک در شرایطی که رطوبت خاک کم باشد به سرعت به اعماق زمین فرو میرود.